Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΡΥΦΗΣ
Ἡ ἱερότητα τοῦ ὄρους αὐτοῦ, δὲν μποροῦσε παρὰ νὰ προκαλέσει τοὺς Μοναχοὺς στὴν οἰκοδόμηση ναοῦ. Οἱ ἀρχαιολόγοι ἐντοπίζουν μὲ βεβαιότητα ἐρείπια ἐκκλησίας τοῦ 4ου αἰῶνος, κτισμένη ἀπὸ τὸν προσκυνητὴ ὅσιο Ἰουλιανὸ ἀπὸ τὴν Μεσοποταμία περὶ τὸ 363 μ.Χ. καὶ στὴν ὁποία προσκύνησε καὶ ἡ Αἰθερία. Στὴν θέση της, ὁ Ἰουστινιανὸς ἀνήγειρε μεγαλοπρεπῆ ναό, ἀντάξιο τῆς αὐτοκρατορικῆς του ἰσχύος, λίγο μονάχα μικρότερο ἀπὸ τὸ Καθολικὸ τῆς Μονῆς. Στοὺς χρόνους τῆς πρώτης ἀκμῆς, τὸ προσκύνημα τῆς Κορυφῆς σφραγιζόταν τὶς νυκτερινὲς ὧρες, καὶ ἐθεωρεῖτο ἀδιανόητη ἡ διανυκτέρευση ἐκεῖ.
Ἡ ἀνέγερση τῆς Βασιλικῆς τῆς ἁγίας Κορυφῆς φαίνεται ὅτι ἄρχισε λίγο μετὰ τὴν οἰκοδόμηση τῆς Μονῆς, ὁπωσδήποτε ὅμως πρὶν τὸν θάνατο τοῦ Ἰουστινιανοῦ. Ἦταν τρίκλιτη, κατὰ μίμησιν τοῦ Καθολικοῦ, μὲ πεντάπλευρη ἁψῖδα, κτιστοὺς τετράγωνους τοιχοπεσσοὺς ἀντὶ κιόνων καὶ νάρθηκα στὰ δυτικά, ὅπως ἐπιβεβαίωσαν οἱ ἀνασκαφὲς ποὺ διενήργησε πρόσφατα τὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν (1998-2008).
μετὰ τὴν ἀναστήλωσή της (2010). Ὄπισθεν αὐτῆς διακρίνεται τὸ τέμενος.
Στὸ παρακείμενο διάσελο, σὲ ἀπόσταση 100 μέτρων ἀπὸ τὸν ναό, σώζονται ἀνέπαφες δύο ἰουστινιάνειες στέρνες, οἱ ὁποῖες κατασκευάστηκαν γιὰ τὴν ἐξασφάλιση τοῦ ἀπαραίτητου νεροῦ στὶς οἰκοδομικὲς ἐργασίες. Περιμετρικὰ κανάλια γύρω ἀπὸ τὴν κορυφὴ συνέλεγαν τὰ ὄμβρια ὕδατα καὶ τὰ κατεύθυναν πρὸς αὐτές.
Χαμηλότερα τῆς ἁγίας Κορυφῆς, σὲ μικρὸ ὀροπέδιο δυτικὰ τοῦ παρεκκλησίου τοῦ προφήτη Ἠλία, ἐντοπίστηκε πρόσφατα χῶρος μὲ λαξεύματα στοὺς βράχους καὶ ἡμίεργους γρανιτόλιθους. Ἐδῶ λατομεύθηκαν τὰ ἀρχιτεκτονικὰ μέλη τῆς βασιλικῆς, τῶν ὁποίων ἡ ἀναβίβαση στὴν Κορυφὴ ἀπετέλεσε ἀξιόλογο τεχνικὸ ἐπίτευγμα.
